काठमाडौँ । पाकिस्तानको अशान्त बलुचिस्तान प्रान्तमा विद्रोही समूहले रेल यात्रु अपहरण गरेपछि पाकिस्तानी सेनाले उद्धार अभियान चलाएको दाबी गरेको छ। सेनाका अनुसार उक्त कारबाहीमा २१ यात्रु र चार सुरक्षाकर्मीको ज्यान गएको छ भने ३३ जना विद्रोही मारिएको बताइएको छ।

तर, विद्रोही संगठन बलुचिस्तान लिबरेशन आर्मी (बीएलए) ले सेनाको दाबी अस्वीकार गर्दै ५० यात्रुको मृत्यु भएको दाबी गरेको छ। मंगलबार बिहान क्वेटाबाट पेशावरतर्फ जाँदै गरेको जाफर एक्सप्रेसमा विद्रोहीहरूद्वारा आक्रमण भएको थियो। बोलानको मशफाक सुरुङ नजिकै विस्फोट गराइएपछि रेललाई सिब्बी स्टेशनमा रोकी कब्जामा लिइएको थियो। बीएलएले रेलमा रहेका ५०० यात्रुमध्ये २१४ जनालाई बन्धक बनाएको दाबी गर्दै सेनाले हस्तक्षेप गरेमा बन्धकहरू मार्ने चेतावनी दिएको थियो।

पाकिस्तानी सेनाका प्रवक्ता लेफ्टिनेन्ट जनरल अहमद शरीफले अपरेशन सफल भएको र सबै यात्रुहरूलाई उद्धार गरिएको बताएका छन्। तर, पाकिस्तानका आन्तरिक राज्यमन्त्री तलाल चौधरीले उक्त आक्रमणमा ७०-८० विद्रोही संलग्न रहेको बताएका थिए।

यसअघि, पाकिस्तान सरकारले क्वेटामा २०० भन्दा बढी शव बाकस पठाएको थियो, जसले मृत्यु संख्या अझ बढ्न सक्ने संकेत गरेको छ। बीएलएले आत्मघाती लडाकुहरूलाई बन्धकहरूमाझ राखेर सेनाको कारबाहीलाई चुनौती दिने रणनीति अपनाएको दाबी गरिएको छ।

यस घटनामा संलग्न केही विद्रोहीहरूसँग स्याटेलाइट फोन रहेको र उनीहरू आफ्ना उच्च नेतृत्वसँग सम्पर्कमा रहेको पाकिस्तानी अधिकारीहरूले जनाएका छन्। बलुचिस्तानमा भइरहेका यस्ता आक्रमणहरूले त्यहाँको अस्थिर सुरक्षा अवस्था झल्काएको छ भने पाकिस्तानी सेनाले विद्रोहीविरुद्ध आक्रामक कारबाही जारी राख्ने बताएको छ।

के हो बलुचिस्तानमा विद्रोह?

बलुचिस्तानमा दशकौं देखिको हिंसा, असन्तुष्टि र संघर्षको छानबिन

पाकिस्तानको बलुचिस्तान प्रान्तमा दशकौँदेखि जारी हिंसा, विद्रोह र सरकारी दमनको क्रम फेरि चर्किएको छ। पछिल्लो समय पाकिस्तानी सेनाले ठूलो मात्रामा सैन्य कारबाही गर्दै बलुच विद्रोही समूहहरूलाई निशाना बनाएको छ, भने विद्रोही समूहहरूले पनि सरकारविरुद्ध आक्रमण तीव्र पारेका छन्।

बलुचिस्तानमा जारी विद्रोह स्थानीय स्वतन्त्रता समर्थक समूहहरू र पाकिस्तानी सेनाबीचको पुरानो संघर्ष हो, जसको जड ऐतिहासिक, राजनीतिक, आर्थिक र सांस्कृतिक पक्षहरूसँग जोडिएको छ। यस अनुसन्धान समाचारमा हामी बलुचिस्तान विद्रोहको कारण, पछिल्लो अवस्थाहरू, तथा यसले पाकिस्तान र क्षेत्रीय स्थिरतामा पार्ने प्रभावको गहिरो विश्लेषण गर्नेछौं।

बलुचिस्तानको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

बलुचिस्तान पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो तर सबैभन्दा कम जनसंख्या भएको प्रान्त हो। यो क्षेत्र सन् १९४७ मा पाकिस्तान स्वतन्त्र बनेपछि विवादास्पद रूपमा पाकिस्तानमा विलय भएको थियो। धेरै बलुच नेताहरूले जबरजस्ती विलय गराइएको आरोप लगाउँदै आएका छन्।

यसपछि १९५० देखि हालसम्म पाँचपटक ठूला विद्रोहहरू भइसकेका छन्। बलुचिस्तान लिबरेशन आर्मी (बीएलए), बलुच लिबरेशन फ्रन्ट (बीएलएफ), तथा अन्य साना समूहहरू स्वतन्त्र बलुचिस्तानको माग गर्दै पाकिस्तानी सेनासँग लडिरहेका छन्।

मुख्य कारणहरू:
1. प्राकृतिक स्रोतहरूको दोहन – बलुचिस्तानमा पाकिस्तानकै सबैभन्दा धनी ग्यास, तेल, र खनिज स्रोतहरू छन्, तर स्थानीय जनता विकासबाट बञ्चित छन्।
2. राजनीतिक उपेक्षा – बलुचिस्तानलाई पाकिस्तान सरकारले सधैं दोस्रो दर्जाको रूपमा हेरेको आरोप लगाइन्छ।
3. सैनिक हस्तक्षेप र मानव अधिकार हनन – बलुच कार्यकर्ताहरूको अपहरण, हत्या, र बेपत्ता पार्ने घटनाहरू व्यापक छन्।
4. चीन-पाकिस्तान आर्थिक कोरिडोर (CPEC) – चीनले बलुचिस्तानमा ठूलो मात्रामा लगानी गरेपछि बलुच समूहहरूले यसलाई संसाधन दोहनको रूपमा लिएका छन्।

पछिल्लो अवस्था:

हालै मात्र बलुच विद्रोहीहरूले पाकिस्तानी रेलमार्गमा आक्रमण गरी २१४ भन्दा बढी यात्रुहरूलाई बन्धक बनाएको घटनाले पुनः बलुच विद्रोहलाई अन्तर्राष्ट्रिय चासोको विषय बनाएको छ। पाकिस्तानी सेनाले विद्रोहीहरूविरुद्ध कारबाही जारी राखेको दाबी गरे पनि, मानव अधिकार समूहहरूले सेनाले बलुच नागरिकहरूमाथि दमन गरेको आरोप लगाएका छन्।

अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया र भविष्यको आँकलन

बलुचिस्तानको अस्थिरताले पाकिस्तानको सुरक्षामा गम्भीर चुनौती सिर्जना गरेको छ। भारत, अमेरिका, चीन, र इरानजस्ता मुलुकहरू बलुचिस्तान स्थितिबाट प्रभावित छन्। भारतलाई पाकिस्तानले बलुच विद्रोहीहरूलाई सहयोग गरेको आरोप लगाउँदै आएको छ भने चीनलाई आफ्ना परियोजनाहरूमा असुरक्षा महसुस भइरहेको छ।

यदि बलुचिस्तानको समस्या समाधान गरिएन भने यो पाकिस्तानकै लागि ठूलो राजनीतिक संकट बन्न सक्ने आँकलन गरिएको छ। बलुच जनता, सरकार, र विद्रोही समूहहरूबीच वार्ताको पहल नभए हिंसा झन् चर्किने संकेत देखिन्छ।